Polacy na Wschodzie

Miejscowość powstała w wyniku zasiedlenia obszarów stepowych zesłańcami z obwodu żytomierskiego na Ukrainie oraz z tak zwanych rejonów Marchlewszczyzny i Dzierżyńszczyzny. Dużą część przesiedleńców wywiezionych do Kazachstanu w latach 30. XX wieku stanowili Polacy i Niemcy, których ulokowano w tzw. punktach, zwanych toczkami (kropkami). Utworzone w ten sposób zamknięte osady budowane były od podstaw siłami deportowanych. Czkałowo, niegdysiejsza toczka numer 12, to jedna z wielu miejscowości w rejonie, która posiada wspólną z innymi historię powstania, począwszy od nadania nazwy numerycznej. Obecna nazwa wywodzi się od postaci Walerego Czkałowa, znanego rosyjskiego pilota, który jako pierwszy pokonał trasę powietrzną nad biegunem północnym, przelatując w 1937 roku z ZSRR do USA. Intensywny rozwój Czkałowa w okresie powojennym przyczynił się do nadania mu rangi stolicy nieistniejącego już obwodu kokczetawskiego. Miejscowość utrzymywała swą administracyjną funkcję w latach 1965–97. Obecnie pozostaje centrum rejonowym, jednak bez istotnego znaczenia. Czkałowo liczy około 4 tysięcy mieszkańców. Blisko 35 procent ludności to Polacy wywiezieni z Ukraińskiej SRR lub ich potomkowie. Pozostałą grupę stanowią Kazachowie, Rosjanie oraz nieliczni Niemcy, którzy założyli mieszane narodowościowo rodziny i nie opuścili Kazachstanu wraz z falą repatriacji, jaka objęła mniejszość niemiecką w połowie lat 90. ubiegłego wieku. W Czkałowie znajduje się duży kościół rzymskokatolicki, wokół którego skupia się życie religijne Polaków. Lokalny meczet gromadzi znacznie mniej wiernych, niemal wyłącznie Kazachów. Parafia pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła obejmuje 11 wsi, w tym kilka niemal w całości zamieszkanych przez Polaków. Łącznie należy do niej kilka tysięcy osób legitymujących się polskimi korzeniami. Dom Kultury Polskiej w Czkałowie funkcjonuje jako odrębna od parafii placówka. Mieści się w budynku zakupionym ze środków parafialnych. Znajdują się w nim dwie sale lekcyjne, licząca ponad 8 tysięcy woluminów biblioteka z dostępem do Internetu, pomieszczenia dla nauczycieli oraz pokoje gościnne. Dom jest obsługiwany przez polskich nauczycieli, którzy zgłosili się do pracy w Kazachstanie poprzez Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie. Prowadzą oni zajęcia z języka polskiego, historii oraz kultury polskiej, przeznaczone zarówno dla miejscowej młodzieży, jak również dla dorosłych. Na bezpłatne lekcje uczęszcza regularnie około 60 osób. Przy szkole działa także koło zainteresowań, drużyna harcerska „Stepowe Orły” i parafialny chór. W Domu Kultury Polskiej mieści się również redakcja „Głosu Polskiego” - kwartalnika Polonii w Kazachstanie. Periodyk kolportowany jest do lokalnych Związków Polaków, dzięki czemu dociera do wielu odległych od Czkałowa ośrodków polonijnych. Wydawany jest w niewielkim nakładzie, posiada jednak wersję elektroniczną w Internecie, co ułatwia dostęp do jego treści Polakom z większych kazachstańskich miast. Czkałowo, jako przykład dobrze funkcjonującej organizacji polskiej mniejszości w Kazachstanie, jest miejscem podejmowania wielu inicjatyw z Polski – m.in. badań etnograficznych, projektów historycznych i działań organizacji kulturalnych docierających z pomocą do miejscowych Polaków.

Michał Bronowicki