Polacy na Wschodzie

Dzięki finansowemu wsparciu Kancelarii Senatu RP, Ośrodek KARTA wraz z Domem Spotkań z Historią realizowały od 2006 roku projekt KARTA z Polakami na Wschodzie. Jego celem było dokumentowanie losów Polaków mieszkających za wschodnią granicą Polski. W trakcie zorganizowanych przez nas wyjazdów dotarliśmy m.in. do osób, które przed wybuchem II wojny światowej mieszkały w II Rzeczpospolitej, po wojnie zaś z różnych względów nie wyjechały do Polski w jej nowych granicach i pozostały w swych stronach rodzinnych. Udało się nam także trafić do miejsc leżących w okresie międzywojennym poza granicami II RP: m.in. Kamieńca Podolskiego, Czerniowiec, Fastowa, Żytomierza, Mozyrza, w których istniały w tamtym czasie duże skupiska Polaków. Dwie oddzielne wyprawy miały na celu dokumentowanie losów Polaków deportowanych w wyniku stalinowskich represji na teren Syberii (rejon Tomska) oraz do Kazachstanu. W ramach kilkunastu dotychczasowych wyjazdów odwiedziliśmy Białoruś, Litwę, Łotwę, Ukrainę, Rosję i Kazachstan.

W trakcie spotkań z rozmówcami przekonaliśmy się o wyjątkowym i złożonym charakterze kategorii polskości. Określenie Polacy na Wschodzie, widniejące w tytule tej strony, nie zostało użyte z zamiarem dzielenia członków odwiedzanych społeczności według kryterium narodowego. Autoidentyfikacje nagrywanych osób często były na tyle złożone, że próby ich określenia jedynie przez odwołanie się do kategorii narodowości okazywały się niewystarczające. Niezależnie od tego jak rozmówcy definiowali swoją tożsamość narodową, mieliśmy nadzieję, że przybliżą nam dwudziestowieczną historię, której byli uczestnikami.

Nagrywane relacje wpisują się w nurt dokumentowania przeszłości określany mianem historii mówionej (oral history). Nie stosowaliśmy ustalonego z góry, zamkniętego zbioru pytań. Staraliśmy się natomiast zapisywać jak najpełniejsze historie życia opowiadane przez rozmówców ich własnym językiem. Podobnie jak we wszystkich innych projektach realizowanych przez Ośrodek KARTA koncentrowaliśmy się na osobistym doświadczeniu biograficznym.

Na stronie polacynawschodzie.pl – zmodernizowanej w 2021 roku dzięki dotacji z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki – prezentujemy historie nagranych w projekcie rozmówców. Każda z przedstawionych osób ma tu swój biogram – staramy się załączać także wybrane fragmenty dźwiękowe wywiadów oraz udostępniamy transkrypcje nagrań. Zamieszczamy też archiwalia pozyskane w czasie spotkań – są to zdjęcia rodzinne oraz dokumenty. Wszystkie nagrane relacje (blisko 1100 nagrań) dostępne są w czytelni Archiwum Historii Mówionej Ośrodka KARTA i Domu Spotkań z Historią, gdzie można ich wysłuchać w całości.

Dziękujemy wszystkim nagranym osobom – bez nich ta strona nigdy by nie powstała. Świat, który zapamiętali nasi rozmówcy nieodwracalnie należy już do przeszłości. Oni zaś pozostali jego ostatnimi świadkami. Zapisując ich wspomnienia chcieliśmy ocalić tę pamięć dla przyszłych pokoleń.