Polacy na Wschodzie

Czerniowce były miastem pod zwierzchnictwem kolejno: mołdawskim, tureckim, polskim (w latach 1687–99 Jan III Sobieski przyłączył je na krótko do Rzeczpospolitej), znów tureckim, austro-węgierskim, rosyjskim, rumuńskim, radzieckim, znów rumuńskim, radzieckim i wreszcie ukraińskim. Największy rozkwit przeżyły pod panowaniem Habsburgów, w skład których imperium wchodziły od 1775 roku. Jak pisał o Czerniowcach niemiecki pisarz Georg Heintzen: „w pół drogi między Kijowem i Bukaresztem, między Krakowem i Odessą – miasto to było niepisaną stolicą Europy, gdzie śpiewały najpiękniejsze soprany koloraturowe, woźnice sprzeczali się o Karla Krausa, chodniki zamiatano bukietami róż, a księgarń było więcej niż kawiarń”. Cieszące się sławą „małego Wiednia” Czernowitz było miastem wielu narodów i religii. Według „Ilustrowanego przewodnika po Galicyi” (1914) dr. M. Orłowicza, miasto zamieszkiwało ponad 28 tysięcy Żydów, 15 tysięcy Polaków, 14 tysięcy Rusinów, 13 tysięcy Rumunów, 12 tysięcy Niemców i 411 Czechów. Wśród miejskich świątyń znaleźć można było kościoły, cerkwie różnych obrządków – prawosławne, greckokatolickie i ormiańskie, synagogi i zbory ewangelickie. Najbardziej znaną osobistością związaną z Czerniowcami tego okresu jest zapewne Paul Celan – urodzony w Czernowitz niemieckojęzyczny poeta pochodzenia żydowskiego, autor słynnej „Fugi śmierci”. Kres prawdziwie wielokulturowym Czerniowcom położyła wojna. W czerwcu 1940 Bukowina została anektowana przez Związek Radziecki; władze radzieckie deportowały z miasta wielu Niemców, Polaków i Rumunów. Po napaści Niemiec na ZSRR Czerniowce wróciły pod zwierzchnictwo rumuńskie. W mieście rozpoczęły się deportacje i mordowanie Żydów. Z kolei po „wyzwoleniu” i włączeniu Czerniowców do Ukraińskiej SRR w 1944 roku miasto – mniej lub bardziej przymusowo – opuściły tysiące Niemców, Rumunów i Polaków. Trwająca blisko pół wieku sowietyzacja miasta przyczyniła się do jego zaniedbania i kulturalnej prowincjonalizacji, a także znacznej rusyfikacji. Po uzyskaniu przez Ukrainę niepodległości w 1991 roku Czerniowce zaczęły odzyskiwać swoją świetność. Miasto jest dziś w większości zamieszkane przez Ukraińców, duży odsetek mieszkańców stanowią Rosjanie i Rumuni, jednak podejmowane są wciąż nowe próby odnajdywania wielokulturowych korzeni Czerniowców / Czernowitz / Cernăuţi / Černovice. Miejskie zabytki są restaurowane, uwagę przyciąga eklektyczny kompleks Uniwersytetu Czerniowieckiego (dawny pałac metropolity Bukowiny), XIX-wieczna cerkiew ormiańska, kościół katolicki Podwyższenia Krzyża Świętego z XVIII wieku, sobór katedralny Ducha Świętego i wytworna, secesyjna zabudowa centrum. Polacy, Żydzi, Niemcy i Ormianie zakładają swoje stowarzyszenia kulturalne, częściowo odzyskują też świątynie. Społeczność polska korzysta z położonego w centrum miasta Domu Polskiego, działają polskie zespoły.

Anna Wylegała