Urodziła się 20 lipca 1929 we wsi Zawita koło Nieświeża. Jej rodzice zajmowali się uprawą roli; ojciec przez pewien czas pełnił urząd sołtysa, matka pracowała sezonowo w majątku Radziwiłłów. Józefa Martos przeżyła wojnę i okupację w rodzinnej wsi. W czasie powojennej repatriacji na wyjazd do Polski zdecydowała się tylko jej siostra. Po 1945 r. gospodarstwo rodziców Józefy Martos zostało włączone do kołchozu. Aby uniknąć pracy w kołchozie, Józefa Martos podjęła naukę w zawodzie krawcowej i zatrudniona została w szwalni. Po wyjściu za mąż zamieszkała w Nieświeżu, gdzie pracowała w przedszkolu, w kotłowni.
opis nagrania
Streszczenie relacji z minutnikiem
Okres przedwojenny, kilka zdań na temat szkoły do 1939 roku. ok. 1 min
Zamknięcie szkoły polskiej przez Sowietów, niechęć wobec Polaków. ok. 1:5 min
Dom rodzinny w okresie międzywojennym, praca na roli, trudne warunki życia w czasie wojny. ok. 1,5 min-2:30 min
Deportacje Polaków podczas pierwszej okupacji sowieckiej. ok 2:30-3:00 min
Wojna z Niemcami, losy brata wywiezionego na roboty do III Rzeszy (praca w gospodarstwie rolnym). ok. 3:00-6:23 min
Kołchoz, brak możliwości wyjazdu. Okres współczesny, perspektywy dzisiejszej młodzieży z Nieświeża, brak pracy. ok. 6:30- 8:00 min
Zamek w Nieświeżu, sanatorium jako miejsce pracy dla mieszkańców Nieświeża. Radziwiłłowie, ich przyjazdy do Nieświeża w ostatnich 10 latach. ok. 8:00- 10:00 min
Wybuch II wojny światowej, wrzesień 1939 roku, wkroczenie wojsk radzieckich. ok. 10:00-15:00 i 18:00- 19:50 i 21:20- 29:00 min
Rodzinna wieś Zawita, wieś Rudawka- stosunki między katolikami, a prawosławnymi przed wojną i w okresie stalinowskim. Małżeństwo z prawosławnym. Ok. 19:50- 21:00 min i 29:00-33:00 min
Gospodarstwo rodzinne przed wojną, sad owocowy- handel z Żydami. ok. 32:00-34:00 min i 39:00-40:00 min
Nauka w okresie przedwojennym - edukacja matki (wiejscy nauczyciele, nauka w domach) ok. 34:00-36:00 min
Polska szkoła w ostatnich latach wojną, koniec nauki wraz z początkiem okupacji sowieckiej, nauka zawodu krawcowej. ok. 36:00-38:00 min
Żydzi w Nieświeżu, sklepy, stosunki z katolikami (chronologicznie- do początku okupacji niemieckiej). ok. 40:00-41:00 min
Wkroczenie wojsk niemieckich w okolicach Nieświeża, partyzantka antyhitlerowska- grabieże, szantaże, rozboje. ok. 42:00-45:30 min i początek ścieżki 002: 00:00- 4:00 min
Trudna sytuacja materialna po wojnie, opuszczenie kołchozu, praca w szwalni. 4:00-6:30 min
Małżeństwo z prawosławnym, złe stosunki z teściową, otoczoną jednak opieką podczas choroby. ok. 6:30- 7:50 min
Wywózki na Sybir w towarowych pociągach, losy deportowanych (nagrywana wspomina o osobach, którym udało się następnie wyjechać na Zachód). ok. 8:00- 10:30 min
Praca w przedszkolu, losy wywiezionego na Sybir adwokata, którego dom znajdował się na miejscu późniejszego miejsca pracy Nagrywanej. ok. 11:00-13:15. min
Powody, dla których nie wyjechała do Polski w okresie „repatriacji” - sprzeciw matki, obawa, że nie poradzi sobie bez pomocy córki, brak nadziei na lepszy los na ziemiach polskich. ok. 13:20- 18:00 min
Śmierć Stalina, żałoba (krótka wzmianka). ok. 20:00-21:00 min
Okres przedwojenny, kilka zdań na temat szkoły do 1939 roku. ok. 1 min
Zamknięcie szkoły polskiej przez Sowietów, niechęć wobec Polaków. ok. 1:5 min
Dom rodzinny w okresie międzywojennym, praca na roli, trudne warunki życia w czasie wojny. ok. 1,5 min-2:30 min
Deportacje Polaków podczas pierwszej okupacji sowieckiej. ok 2:30-3:00 min
Wojna z Niemcami, losy brata wywiezionego na roboty do III Rzeszy (praca w gospodarstwie rolnym). ok. 3:00-6:23 min
Kołchoz, brak możliwości wyjazdu. Okres współczesny, perspektywy dzisiejszej młodzieży z Nieświeża, brak pracy. ok. 6:30- 8:00 min
Zamek w Nieświeżu, sanatorium jako miejsce pracy dla mieszkańców Nieświeża. Radziwiłłowie, ich przyjazdy do Nieświeża w ostatnich 10 latach. ok. 8:00- 10:00 min
Wybuch II wojny światowej, wrzesień 1939 roku, wkroczenie wojsk radzieckich. ok. 10:00-15:00 i 18:00- 19:50 i 21:20- 29:00 min
Rodzinna wieś Zawita, wieś Rudawka- stosunki między katolikami, a prawosławnymi przed wojną i w okresie stalinowskim. Małżeństwo z prawosławnym. Ok. 19:50- 21:00 min i 29:00-33:00 min
Gospodarstwo rodzinne przed wojną, sad owocowy- handel z Żydami. ok. 32:00-34:00 min i 39:00-40:00 min
Nauka w okresie przedwojennym - edukacja matki (wiejscy nauczyciele, nauka w domach) ok. 34:00-36:00 min
Polska szkoła w ostatnich latach wojną, koniec nauki wraz z początkiem okupacji sowieckiej, nauka zawodu krawcowej. ok. 36:00-38:00 min
Żydzi w Nieświeżu, sklepy, stosunki z katolikami (chronologicznie- do początku okupacji niemieckiej). ok. 40:00-41:00 min
Wkroczenie wojsk niemieckich w okolicach Nieświeża, partyzantka antyhitlerowska- grabieże, szantaże, rozboje. ok. 42:00-45:30 min i początek ścieżki 002: 00:00- 4:00 min
Trudna sytuacja materialna po wojnie, opuszczenie kołchozu, praca w szwalni. 4:00-6:30 min
Małżeństwo z prawosławnym, złe stosunki z teściową, otoczoną jednak opieką podczas choroby. ok. 6:30- 7:50 min
Wywózki na Sybir w towarowych pociągach, losy deportowanych (nagrywana wspomina o osobach, którym udało się następnie wyjechać na Zachód). ok. 8:00- 10:30 min
Praca w przedszkolu, losy wywiezionego na Sybir adwokata, którego dom znajdował się na miejscu późniejszego miejsca pracy Nagrywanej. ok. 11:00-13:15. min
Powody, dla których nie wyjechała do Polski w okresie „repatriacji” - sprzeciw matki, obawa, że nie poradzi sobie bez pomocy córki, brak nadziei na lepszy los na ziemiach polskich. ok. 13:20- 18:00 min
Śmierć Stalina, żałoba (krótka wzmianka). ok. 20:00-21:00 min
fragmenty nagrania
udostępnianie transkrypcji
W celu udostępnienia transkrypcji nagrania prosimy o kontakt z Archiwum Ośrodka KARTA: ahm@karta.org.pl