Urodziła się 7 września 1930 w Mławie, pochodziła z rodziny inteligenckiej, o artystycznych tradycjach (matka, Teresa Dołęga-Wrzosek ukończyła konserwatorium muzyczne). Pierwsze lata życia rodzina spędziła w Warszawie. We wrześniu 1939 opuścili stolicę, udając się na wschód. Ojciec zginął z rąk sowieckich. Matka, wraz z małymi dziećmi i siostrą, zamieszkała w Stołowiczach – tam spędziły wojnę i okupację. W czasie zagłady Żydów z Baranowicz, Słonimia i okolicznych wiosek podjęły się uratowania żydowskich dziewczynki i chłopca. Kryjówka dziewczynki została odkryta przez Niemców, a ona zamordowana. Chłopiec przeżył wojnę i wyemigrował do Izraela. Za swą postawę Teresa Dołęga-Wrzosek otrzymała pośmiertnie tytuł Sprawiedliwej Wśród Narodów Świata. Zmarła w efekcie obrażeń zadanych przez Gestapo i ponownego śledztwa, prowadzonego przez KGB – na Elżbiecie Wrzosek spoczął wtedy obowiązek utrzymania rodziny. Dzięki stypendium udało jej się uzyskać dyplom mińskiej Państwowej Wyższej Szkoły Języków Obcych, ukończyła germanistykę i romanistykę. Przez pewien czas pracowała w Prużanach jako nauczycielka, wkrótce wyszła jednak za mąż i wraz z małżonkiem – inżynierem – zamieszkała w Kujbyszewie nad Wołgą. Pełniła funkcję dyrektorki Polskiej Szkoły w Baranowiczach, bardzo czynnie działała w społeczności lokalnej, propagując kulturę polską. Urodziła dwójkę dzieci.
opis nagrania
Streszczenie relacji z minutnikiem
1939 rok, przyjazd rodziny na Kresy, wybuch wojny, wkroczenie Sowietów, represje wobec Polaków, wywózki na Sybir. Ok. 00:00-02:31 min
Wkroczenie Niemców i okupacja hitlerowska, walki Wehrmachtu z Armią Czerwoną- stosunek do jeńców, głód. ok. 02:30-05:00 min
Uratowanie dziecka żydowskiego, zagłada Żydów, głód. ok. 5:00-14:00 min
Sytuacja ekonomiczna w okresie stalinowskim, studia w Mińsku, przyjazd zespołu „Mazowsze”. k. 14:00-20:30 min
Praca w Prużanach, zamążpójście- mąż Białorusin. ok. 20:30-22:17 min
Kujbyszew- budowa tamy na Wołdze, praca inżynierów, praca w obozie- łagry, życie więzienne, więźniowie (za przestępstwa seksualne). ok. 22:18-29:38 min
Wrogi stosunek rodziny męża do niezamożnej Polki. ok. 29:40- 30:55 min
Dzień zabrania matki Nagrywanej do obozu. ok. 30:55-32:00 min
Losy brata i uratowanego żydowskiego chłopca, wizyta w Izraelu. ok. 32:00-36:53 min
Polska szkoła w Baranowiczach, losy rodziny. ok. 002 00:05-03:50 min
Pierwsze wspomnienia z Mławy i okolic. Rodzina- okres rozbiorów. ok. 03:50- 06:40 min
Oglądanie zdjęć, historia narzeczonego zesłanego do kopalni uranu, praca matki Nagrywanej na wsi, wiejskie piosenki. ok. 06:50-10:40 min
Pobyt ojca w legionach, kult Piłsudskiego. ok. 10:40-11:39 min
Wrzesień 1939, wyjazd z Warszawy na wschód, Baranowicze, radiostacja w Baranowiczach, wygląd miasta, Sokal- wkroczenie wojsk sowieckich, reakcja chłopów- Ukraińców. ok. 11:39- 18:19 min
Refleksje Nagrywanej na temat dzisiejszych postaw Polaków na Białorusi. ok. 18:19- 21:11 min
Wspomnienia sprzed 1939 r., letnie pobyty u ciotki na wsi, mąż ciotki- utracony majątek za granicą ZSRR. ok. 21:11-27:00 min
Okres powojenny- brak zgody na repatriację, pierwszy przyjazd do powojennej Polski. ok. 27:00-28:49 min
Wrzesień 1939 r., ucieczka z Warszawy, bombardowanie pociągu, 17 września, chłopi witający Armię Czerwoną, zmiana postaw. 003 00:00- 02:12 min
Białoruska szkoła w czasie pierwszej okupacji sowieckiej. ok. 02:12-04:15 min
Okoliczności śmierci ojca aresztowanego przez Sowietów w 1939 roku. ok. 06:15-07:23 min.
Kujbyszew, warunki życia na osiedlu, gruźlica. Ok. 07:30-12:00 min
Polska szkoła w Baranowiczach w 1945 r.- zamknięta w tym samym roku, represje wobec nauczycieli. ok. 12:00- 14:30 min
Wkroczenie Niemców do Baranowicz, represje wobec komunistów. ok. 14:30-16:36 min
Sytuacja Żydów w czasie okupacji- Stołowicze i Baranowicze. ok. 16.30-20:00 min
Okupacja niemiecka- nielegalny handel, broń dla partyzantów (AK), praca matki jako łączniczki między AK a partyzantką komunistyczną, grabieże „nieprawdziwych partyzantów”. ok. 20:00-28:07 min
Getto w Baranowiczach, Żydzi poza gettem. ok. 28:07-33:11. min
Kodliczewo, niemiecki obóz koncentracyjny. Więźniowie, wśród nich matka Nagrywanej, tortury, wycofywanie się Niemców, płonąca wioska 004 00:00-06:30 min
Wkroczenie wojsk sowieckich, aresztowanie matki: przesłuchania, tortury, śmierć. ok. 06:30- 08:15 min
Głód w czasie wojny i pierwszych latach powojennych, szkorbut, praca w czasie wojny. ok. 8:20-12:00 min
Indoktrynacja w czasie studiów. ok. 14:00-16:00 min
Szkoła sowiecka, nauczyciele, porównanie ze szkołą przedwojenną. ok. 18:00-22:00 min
Okupacja niemiecka, kwatery dla Niemców. ok. 22:00-25:00 min
Dom w Baranowiczach w pierwszych latach II wojny światowej, sąsiedzi. ok. 25:00-27:00 min
Samokształcenie w okresie powojennym. ok. 27:00-30:00 min
Samokształcenie w okresie powojennym. 005 00:00-02:50 min
Koncert zespołu „Mazowsze” w Mińsku, relegowanie z uczelni przyjaciół Nagrywanej, atmosfera na studiach. ok. 03:00-6:00 i 7:50-20:15 min
Baranowicze- okres bezpośrednio po wojnie, partyzantka- grabieże. ok. 20:15-30:00 min
Kołchoz, odbieranie inwentarza, praca, głód jako konsekwencja rekwizycji. ok. 30:00 do końca ścieżki
Budowa tamy na Wołdze, narody nadwołżańskie. 006 00:00-15:00 min
warunki życia w barakach dla inżynierów. ok. 15:00-30:08 min
1939 rok, przyjazd rodziny na Kresy, wybuch wojny, wkroczenie Sowietów, represje wobec Polaków, wywózki na Sybir. Ok. 00:00-02:31 min
Wkroczenie Niemców i okupacja hitlerowska, walki Wehrmachtu z Armią Czerwoną- stosunek do jeńców, głód. ok. 02:30-05:00 min
Uratowanie dziecka żydowskiego, zagłada Żydów, głód. ok. 5:00-14:00 min
Sytuacja ekonomiczna w okresie stalinowskim, studia w Mińsku, przyjazd zespołu „Mazowsze”. k. 14:00-20:30 min
Praca w Prużanach, zamążpójście- mąż Białorusin. ok. 20:30-22:17 min
Kujbyszew- budowa tamy na Wołdze, praca inżynierów, praca w obozie- łagry, życie więzienne, więźniowie (za przestępstwa seksualne). ok. 22:18-29:38 min
Wrogi stosunek rodziny męża do niezamożnej Polki. ok. 29:40- 30:55 min
Dzień zabrania matki Nagrywanej do obozu. ok. 30:55-32:00 min
Losy brata i uratowanego żydowskiego chłopca, wizyta w Izraelu. ok. 32:00-36:53 min
Polska szkoła w Baranowiczach, losy rodziny. ok. 002 00:05-03:50 min
Pierwsze wspomnienia z Mławy i okolic. Rodzina- okres rozbiorów. ok. 03:50- 06:40 min
Oglądanie zdjęć, historia narzeczonego zesłanego do kopalni uranu, praca matki Nagrywanej na wsi, wiejskie piosenki. ok. 06:50-10:40 min
Pobyt ojca w legionach, kult Piłsudskiego. ok. 10:40-11:39 min
Wrzesień 1939, wyjazd z Warszawy na wschód, Baranowicze, radiostacja w Baranowiczach, wygląd miasta, Sokal- wkroczenie wojsk sowieckich, reakcja chłopów- Ukraińców. ok. 11:39- 18:19 min
Refleksje Nagrywanej na temat dzisiejszych postaw Polaków na Białorusi. ok. 18:19- 21:11 min
Wspomnienia sprzed 1939 r., letnie pobyty u ciotki na wsi, mąż ciotki- utracony majątek za granicą ZSRR. ok. 21:11-27:00 min
Okres powojenny- brak zgody na repatriację, pierwszy przyjazd do powojennej Polski. ok. 27:00-28:49 min
Wrzesień 1939 r., ucieczka z Warszawy, bombardowanie pociągu, 17 września, chłopi witający Armię Czerwoną, zmiana postaw. 003 00:00- 02:12 min
Białoruska szkoła w czasie pierwszej okupacji sowieckiej. ok. 02:12-04:15 min
Okoliczności śmierci ojca aresztowanego przez Sowietów w 1939 roku. ok. 06:15-07:23 min.
Kujbyszew, warunki życia na osiedlu, gruźlica. Ok. 07:30-12:00 min
Polska szkoła w Baranowiczach w 1945 r.- zamknięta w tym samym roku, represje wobec nauczycieli. ok. 12:00- 14:30 min
Wkroczenie Niemców do Baranowicz, represje wobec komunistów. ok. 14:30-16:36 min
Sytuacja Żydów w czasie okupacji- Stołowicze i Baranowicze. ok. 16.30-20:00 min
Okupacja niemiecka- nielegalny handel, broń dla partyzantów (AK), praca matki jako łączniczki między AK a partyzantką komunistyczną, grabieże „nieprawdziwych partyzantów”. ok. 20:00-28:07 min
Getto w Baranowiczach, Żydzi poza gettem. ok. 28:07-33:11. min
Kodliczewo, niemiecki obóz koncentracyjny. Więźniowie, wśród nich matka Nagrywanej, tortury, wycofywanie się Niemców, płonąca wioska 004 00:00-06:30 min
Wkroczenie wojsk sowieckich, aresztowanie matki: przesłuchania, tortury, śmierć. ok. 06:30- 08:15 min
Głód w czasie wojny i pierwszych latach powojennych, szkorbut, praca w czasie wojny. ok. 8:20-12:00 min
Indoktrynacja w czasie studiów. ok. 14:00-16:00 min
Szkoła sowiecka, nauczyciele, porównanie ze szkołą przedwojenną. ok. 18:00-22:00 min
Okupacja niemiecka, kwatery dla Niemców. ok. 22:00-25:00 min
Dom w Baranowiczach w pierwszych latach II wojny światowej, sąsiedzi. ok. 25:00-27:00 min
Samokształcenie w okresie powojennym. ok. 27:00-30:00 min
Samokształcenie w okresie powojennym. 005 00:00-02:50 min
Koncert zespołu „Mazowsze” w Mińsku, relegowanie z uczelni przyjaciół Nagrywanej, atmosfera na studiach. ok. 03:00-6:00 i 7:50-20:15 min
Baranowicze- okres bezpośrednio po wojnie, partyzantka- grabieże. ok. 20:15-30:00 min
Kołchoz, odbieranie inwentarza, praca, głód jako konsekwencja rekwizycji. ok. 30:00 do końca ścieżki
Budowa tamy na Wołdze, narody nadwołżańskie. 006 00:00-15:00 min
warunki życia w barakach dla inżynierów. ok. 15:00-30:08 min
fragmenty nagrania
udostępnianie transkrypcji
W celu udostępnienia transkrypcji nagrania prosimy o kontakt z Archiwum Ośrodka KARTA: ahm@karta.org.pl
