Zaleszczyki to jedno z najpiękniej położonych miast na Podolu (Ukraina). W okresie międzywojennym były bardzo modnym kurortem letniskowym. Polacy stanowią obecnie nieliczną grupę, skupioną przede wszystkim wokół kościoła rzymskokatolickiego.
Zaleszczyki, otoczone z trzech stron Dniestrem, leżą na półwyspie, w głębokim jarze, którego południowa ściana wznosi się na wysokość 300 metrów i w przeszłości stanowiła naturalną granicę między II Rzeczpospolitą a Rumunią. To tutaj, przez most na Dniestrze w 1939 roku ewakuowała się część wojska polskiego (natomiast Prezydent, rząd i Naczelne Dowództwo przekroczyli granicę w Kutach). Początkowa nazwa Zalisia, a później Zaleszczyki, pojawia się w dokumentach z XVI wieku. W wyniku I rozbioru miasto zostało włączone do cesarstwa austriackiego. Okres świetności Zaleszczyk przypada na czasy międzywojenne, kiedy Zaleszczyki były nie tylko ważnym ośrodkiem turystycznym, ale i handlowym oraz komunikacyjnym. Dniestr z kolei stanowił ważną trasę spławiania drzew aż z Sambora. W II Rzeczpospolitej miasto cieszyło się sławą cenionego i modnego uzdrowiska, którą zawdzięczało wyjątkowo łagodnemu klimatowi. Sprzyjał on także uprawie winorośli, moreli i brzoskwiń. W miejscowych willach i na plażach, zwanych „Cienistą” i „Słoneczną”, wypoczywało w dwudziestoleciu międzywojennym wielu letników. W latach 30. gościł tu m.in. marszałek Józef Piłsudski, przyjeżdżali także ówczesny minister spraw zagranicznych Józef Beck, wojewoda lwowski Władysław Belina-Prażmowski i szef sztabu głównego generał Janusz Gąsiorowski. W Zaleszczykach pozostało kilka zabytków, w tym duża, murowana synagoga z XIX wieku, która w czasach Związku Radzieckiego służyła za kotłownię, a obecnie stoi pusta i niszczeje, XIX-wieczny pałac z kolumnadą i przylegającym parkiem, który baron Ignacy Brunicki kupił od księcia Józefa Poniatowskiego. W latach 30. XX wieku rezydencja stała się własnością rodziny Turnau, ostatnia właścicielka, Stella Turnau, zmarła w 1938 roku. Najstarszą budowlą w mieście jest kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Stanisława wybudowany w 1763 roku, skupiający obecnie środowisko nielicznych już Polaków mieszkających w Zaleszczykach. Na cmentarzu w Zaleszczykach pośród polskich grobów stoi pomnik żołnierzy poległych w walce o ojczyznę w latach 1914–20. Miejscowe Muzeum Krajoznawcze gromadzi zbiory z powiatu zaleszczyckiego. Można tam zobaczyć przedwojenne fotografie, pocztówki i tablice informacyjne z czasów II Rzeczpospolitej. Przed wojną miasto liczyło 6 tysięcy mieszkańców, w tym ponad 4,5 tysiąca Żydów, około 700 Polaków i 500 Ukraińców. Obecnie Zaleszczyki znajdują się w obwodzie tarnopolskim i liczą 13 tysięcy ludności.
Magdalena Kwiecińska
Magdalena Kwiecińska