Polacy na Wschodzie

Pierwsze wzmianki o Pińsku pochodzą z ruskiego latopisu z 1097 roku. Miasto należało wówczas do księstwa kijowskiego, po 1316 zostało włączone przez Giedymina do Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1396 roku Zygmunt Kiejstutowicz, książę piński i turowski, ufundował tu klasztor franciszkanów oraz pierwszy kościół katolicki. Budynki były pierwotnie drewniane, w pierwszej połowie XVIII wieku wzniesione w ich miejscu budowle murowane, barokowe, które stoją do dziś. Dzięki wieloletnim staraniom księdza kardynała Kazimierza Świątka zostały ostatnio starannie wyremontowane i są najbardziej efektownymi zabytkami miasta. Dawny kościół franciszkanów od 1992 roku pełni funkcje katedry. Po bezpotomnej śmierci książąt pińskich – Fedora Iwanowicza Jarosławicza i jego żony Marii, księstwo pińskie przeszło w ręce króla Zygmunta Starego, który w 1523 roku przekazał je królowej Bonie. Królowa sprowadziła do miasta rzemieślników z Włoch i Holandii, nadała też przywileje osiedlającej się w okolicy szlachcie, przybywającej głównie z Mazowsza, Podlasia i Wielkopolski. W XVII wieku w Pińsku zaczęli osiedlać się Żydzi. Przed wybuchem II wojny stanowili ponad 70% mieszkańców. W mieście uczył się Chaim Weizmann – pierwszy prezydent państwa Izrael, część dzieciństwa spędziła tu też GoldaMeir – premier Izraela. Kluczowym wydarzeniem w rozwoju miasta była budowa w drugiej połowie XVIII wieku kanałów: Ogińskiego i Królewskiego, które połączyły dorzecze Prypeci z dorzeczem Niemna i Wisły, czyniąc z Pińska ważny port śródlądowy, mający połączenie zarówno z Morzem Czarnym, jak i Bałtyckim. Wskutek rozbiorów Rzeczpospolitej Pińsk znalazł się w granicach guberni mińskiej, jako miasto powiatowe. Po powstaniach listopadowym i styczniowym władze carskie zamknęły wszystkie klasztory katolickie (w 1832 roku – klasztor bernardynów i karmelitów, 1836 – bartolomitów, 1839 – bazylianów, 1840 – dominikanów, 1841 – mariawitek, 1849 – bazylianek, 1864 – franciszkanów). W 1921 roku, po wojnie polsko-bolszewickiej, Pińsk znalazł się ponownie w granicach Rzeczpospolitej i pozostał w nich do 1939. Od 1991 roku należy do Republiki Białorusi. Mimo zniszczenia wielu zabytków w Pińsku zachowało się wiele śladów przeszłości. Na największym w mieście placu, przed wojną 3 Maja, obecnie Lenina, stoi nie tylko potężny pomnik wodza rewolucji, ale także monumentalny budynek dawnego kolegium jezuickiego, wzniesiony w latach 1642–75. Uczono tu zarówno katolików, jak i prawosławnych, w budynku mieściły się biblioteka, drukarnia i teatr. Do wychowanków szkoły należał m.in. Adam Naruszewicz. W tych murach uczył słynny kaznodzieja Andrzej Bobola, który w 1657 roku zginął z rąk Kozaków, a ponad 200 lat później został wyniesiony na ołtarze przez papieża Piusa IX. Stojący pierwotnie obok barokowy, dwu wieżowy kościół jezuitów został zdewastowany w 1939 roku, a następnie wysadzony w powietrze w latach 50. Opisem strzałów oddawanych z dział sowieckich do wież kościoła Ryszard Kapuściński – świadek tych wydarzeń – rozpoczął Imperium. Pisarz urodził się w Pińsku w 1932 roku i mieszkał tu do 1940 roku, kiedy w obawie przed wywózką wraz z matką opuścił miasto. Do dziś istnieje dom, w którym przyszedł na świat, z wmurowaną w jego ścianę pamiątkową tablicą. Plac Lenina dzieli Pińsk na dwie zróżnicowane części. W zachodniej, zbudowanej niemal całkowicie po ostatniej wojnie, dominują bloki. We wschodniej główną oś wyznacza ulica Lenina (dawniej Kościuszki), przy której znajduje się m.in. dawny kościół i klasztor franciszkanów, XVIII-wieczny pałac Butrymowiczów, budynek dawnego Gimnazjum Państwowego Męskiego i wiele niskich, pełnych uroku stuletnich kamieniczek. W tej części miasta zachowała się również synagoga, która od kilku lat znowu jest czynna.

Magdalena Stopa