Urodził się 7 października 1925 we wsi Maczany w powiecie brasławskim jako drugie dziecko Aleksandra i Anieli Romanowskich. Jego ojciec był rolnikiem, zajmował się jednak głównie rybołówstwem na pobliskim jeziorze Dryświaty. Matka zajmowała się domem i piątką dzieci (Janem, Fabianem, Felicją, Longiną i Haliną). Jan Romanowski przed wybuchem II wojny światowej ukończył cztery klasy polskiej szkoły podstawowej w sąsiedniej wsi Klikalnica. Po 1941 roku przerwał naukę. Zaangażował się w działalność oddziałów Armii Krajowej na Wileńszczyźnie, został też zaprzysiężony. Pełnił głównie rolę kuriera, np. ostrzegając mieszkańców przed planowanymi aresztowaniami. W związku ze swoim udziałem w strukturach AK został 15 stycznia 1945 razem ze szwagrem aresztowany przez NKWD w planowanej łapance „z listy”. Spędził kilka miesięcy w okolicznych aresztach w Jeziorosach, Ucianach i Starych Święcianach. W końcu trafił na wileńskie Łukiszki. W sierpniu 1945 roku został wywieziony do Workuty, do pracy w kopalni Rudniki 8. Po roku pracy w kopalni został jednak objęty amnestią i jesienią 1946 roku pozwolono mu wrócić do domu. W 1950 roku wyjechał do Wilna, gdzie znalazł pracę jako robotnik i maszynista w zakładzie kolejowym. Na kolei pracował aż do emerytury.
opis nagrania
Streszczenie relacji z minutnikiem
Wspomnienia z wywózki do Workuty – aresztowanie, warunki przetrzymywania więźniów, transport na wschód, ucieczki zesłańców z transportu; 001 00:01-03:52 min
Kopalnia Rudniki 8 – warunki życia na zesłaniu; amnestia, powrót do Wilna; 001 03:53-05:52 min
Wieś Maczany przed wojną; zajęcie ojca – rybołówstwo na jeziorze Dryświaty; miasteczko Dryświaty – wygląd, narodowości, życie codzienne; polska szkoła podstawowa we wsi Klikalnica – wspomnienie o nauczycielach, zwyczajach w szkole, obchody świąt państwowych; 001 05:53-13:39 min
Wspomnienie o śmierci Józefa Piłsudskiego; rodzina – losy sióstr; wybudowanie elektrowni atomowej w okolicy domu rodzinnego, wysiedlenia ludności; 001 13:40-18:47 min
Transport do Rosji – warunki; wybuch wojny w 1939 roku; stosunek Armii Czerwonej do ludności miejscowej; mobilizacja do Wojska Polskiego w sierpniu 1939 roku; 001 18:48-23:33 min
Rybołówstwo na jeziorze Dryświaty – przebieg, warunki uzyskania pozwolenia, handel z Żydami; pobliski majątek ziemski barona – przedwojennego właściciela jeziora; 001 23:34-29:50 min
Okupacja niemiecka – walki frontowe, bombardowania okolicznych miejscowości podczas wycofywania się hitlerowców; stosunek władzy niemieckiej do ludności (łapanki i wywózki na roboty, kontyngenty); 001 29:51-36:18 min
Losy społeczności żydowskiej miasteczka Dryświaty podczas okupacji niemieckiej – ukrywanie Żydów i pomoc ze strony Polaków, wywózki i egzekucje; wspólne życie Polaków i Żydów przed wojną; partyzantka polska w okolicznych wsiach – organizacja, zaangażowanie ludności, historia Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka”; 001 36:19-43:20 min
Warunki życia w kopalni Rudniki – żywienie więźniów; druga okupacja sowiecka – kolektywizacja, podział okolicznych folwarków ziemskich; 001 43:21-46:44 min
Aresztowanie przez Sowietów z listy współpracujących z Armią Krajową – obława w domu rodzinnym; 001 46:45-50:19 min
Przesłuchania na NKWD, pobyt w kilku różnych aresztach – warunki przetrzymywania osadzonych; warunki po przyjeździe do Workuty; praca przy wydobyciu węgla; 002 00:01-10:30 min
Ogłoszenie amnestii i zwolnienie z kopalni na jesieni 1946 roku, podróż powrotna do domu; 002 10:31-13:20 min
Wstąpienie do oddziałów Armii Krajowej, zaprzysiężenie; obowiązki w ramach służby 002 13:21-7:09 min
Życie codzienne po wojnie – zawodowe, rodzinne; wspomnienia o żonie; Wilno przed wojną; 002 17:10-23:35 min
Rodzina – życie osobiste po wojnie, historia poznania żony; opowieści o synach, nauka w szkole etc.; wnuki, prawnuki; życie zawodowe – praca na kolei, kwestia wstąpienia do partii; 002 23:36-32:55 min
Kwestie narodowościowe po wojnie, język litewski, wspólne życie Polaków i Litwinów; rodzina w kontekście „litwinizacji”; wspomnienie o śmierci Stalina, reakcje współpracowników; refleksje polityczne nt. życia w Związku Radzieckim; 002 32:56-38:45 min
Rozpad ZSRR i niepodległość Litwy – zmiana stosunku do Polaków w Wilnie, zamykanie szkół polskich; życie po 1991 roku; 002 32:56-43:06 min
Wspomnienia z wywózki do Workuty – aresztowanie, warunki przetrzymywania więźniów, transport na wschód, ucieczki zesłańców z transportu; 001 00:01-03:52 min
Kopalnia Rudniki 8 – warunki życia na zesłaniu; amnestia, powrót do Wilna; 001 03:53-05:52 min
Wieś Maczany przed wojną; zajęcie ojca – rybołówstwo na jeziorze Dryświaty; miasteczko Dryświaty – wygląd, narodowości, życie codzienne; polska szkoła podstawowa we wsi Klikalnica – wspomnienie o nauczycielach, zwyczajach w szkole, obchody świąt państwowych; 001 05:53-13:39 min
Wspomnienie o śmierci Józefa Piłsudskiego; rodzina – losy sióstr; wybudowanie elektrowni atomowej w okolicy domu rodzinnego, wysiedlenia ludności; 001 13:40-18:47 min
Transport do Rosji – warunki; wybuch wojny w 1939 roku; stosunek Armii Czerwonej do ludności miejscowej; mobilizacja do Wojska Polskiego w sierpniu 1939 roku; 001 18:48-23:33 min
Rybołówstwo na jeziorze Dryświaty – przebieg, warunki uzyskania pozwolenia, handel z Żydami; pobliski majątek ziemski barona – przedwojennego właściciela jeziora; 001 23:34-29:50 min
Okupacja niemiecka – walki frontowe, bombardowania okolicznych miejscowości podczas wycofywania się hitlerowców; stosunek władzy niemieckiej do ludności (łapanki i wywózki na roboty, kontyngenty); 001 29:51-36:18 min
Losy społeczności żydowskiej miasteczka Dryświaty podczas okupacji niemieckiej – ukrywanie Żydów i pomoc ze strony Polaków, wywózki i egzekucje; wspólne życie Polaków i Żydów przed wojną; partyzantka polska w okolicznych wsiach – organizacja, zaangażowanie ludności, historia Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka”; 001 36:19-43:20 min
Warunki życia w kopalni Rudniki – żywienie więźniów; druga okupacja sowiecka – kolektywizacja, podział okolicznych folwarków ziemskich; 001 43:21-46:44 min
Aresztowanie przez Sowietów z listy współpracujących z Armią Krajową – obława w domu rodzinnym; 001 46:45-50:19 min
Przesłuchania na NKWD, pobyt w kilku różnych aresztach – warunki przetrzymywania osadzonych; warunki po przyjeździe do Workuty; praca przy wydobyciu węgla; 002 00:01-10:30 min
Ogłoszenie amnestii i zwolnienie z kopalni na jesieni 1946 roku, podróż powrotna do domu; 002 10:31-13:20 min
Wstąpienie do oddziałów Armii Krajowej, zaprzysiężenie; obowiązki w ramach służby 002 13:21-7:09 min
Życie codzienne po wojnie – zawodowe, rodzinne; wspomnienia o żonie; Wilno przed wojną; 002 17:10-23:35 min
Rodzina – życie osobiste po wojnie, historia poznania żony; opowieści o synach, nauka w szkole etc.; wnuki, prawnuki; życie zawodowe – praca na kolei, kwestia wstąpienia do partii; 002 23:36-32:55 min
Kwestie narodowościowe po wojnie, język litewski, wspólne życie Polaków i Litwinów; rodzina w kontekście „litwinizacji”; wspomnienie o śmierci Stalina, reakcje współpracowników; refleksje polityczne nt. życia w Związku Radzieckim; 002 32:56-38:45 min
Rozpad ZSRR i niepodległość Litwy – zmiana stosunku do Polaków w Wilnie, zamykanie szkół polskich; życie po 1991 roku; 002 32:56-43:06 min
fragmenty nagrania
udostępnianie transkrypcji
W celu udostępnienia transkrypcji nagrania prosimy o kontakt z Archiwum Ośrodka KARTA: ahm@karta.org.pl