Portret Irena Zappe Portret Jadwiga Zappe
Irena Zappe urodziła się 5 kwietnia 1919 w Zaleszczykach (województwo tarnopolskie, II RP). Po pewnym czasie rodzina przeniosła się do Korościatyna, gdzie ojciec pracował jako naczelnik stacji, w 1935 roku do Lwowa, gdzie podjął pracę w dyrekcji kolei. Matka była z zawodu nauczycielką, jednak zajmowała się wychowywaniem siedmiorga dzieci i prowadzeniem domu. Irena Zappe rozpoczęła edukację w szkole powszechnej w Stanisławowie. W 1938 roku, po maturze, rozpoczęła studia geologiczne na Uniwersytecie Lwowskim, które ukończyła w 1941 roku. Jeszcze przed wojną pracowała jako opiekunka na koloniach dziecięcych. Po wkroczeniu Sowietów do Lwowa aresztowano jej najstarszą siostrę, którą następnie wywieziono w głąb Rosji. W lipcu 1941 ukraińscy nacjonaliści zamordowali dwie z sióstr Zappe. W czasie okupacji niemieckiej Irena Zappe pracowała u profesora Rudolfa Weigla w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami, a następnie w fabryce leków na Wysokim Zamku. Od 1942 roku część rodzeństwa, w tym Irena, zaangażowana była w działalność konspiracyjną w Armii Krajowej. Nieco później w szeregi AK wstąpiła także młodsza siostra Jadwiga. Po wojnie Irena i Jadwiga wraz z rodzicami pozostały we Lwowie. Irena Zappe skończyła studia weterynaryjne, podjęła pracę jako asystentka na Uniwersytecie Lwowskim. Z siostrą pracowały z zaniedbanymi dziećmi i młodzieżą, głównie narodowości polskiej. Przygotowywały dla nich różnego rodzaju przedstawienia, organizowały jedzenie i odzież dla najbiedniejszych. Od 1952 roku w swoim mieszkaniu uczyły religii, języka polskiego, historii i innych przedmiotów. Za pracę z dziećmi i młodzieżą były szykanowane przez KGB. W 1976 wszczęto przeciw nim postępowanie karne. W 2008 roku za swoją działalność wychowawczą otrzymały przyznawany przez IPN tytuł Kustosza Pamięci Narodowej. Irena Zappe zmarła w 2013 roku.

Jadwiga Zappe urodziła się 8 kwietnia 1926 w Korościatynie (województwo tarnopolskie, II RP). Rodzice pochodzili z Zaleszczyk. Ojciec pracował początkowo jako naczelnik stacji w Korościatynie, a od 1935 roku w dyrekcji kolei we Lwowie. Matka była z zawodu nauczycielką, jednak zajmowała się wychowywaniem siedmiorga dzieci i prowadzeniem domu. Jadwiga Zappe rozpoczęła edukację w szkole powszechnej w Stanisławowie. Po wkroczeniu Sowietów do Lwowa aresztowano jej najstarszą siostrę, którą następnie wywieziono w głąb Rosji. W lipcu 1941 ukraińscy nacjonaliści zamordowali dwie z sióstr Zappe. Po wojnie Jadwiga i Irena wraz z rodzicami pozostały we Lwowie. Jadwiga Zappe przerwała studia na Politechnice Lwowskiej i znalazła zatrudnienie jako bibliotekarka. Z siostrą pracowały z zaniedbanymi dziećmi i młodzieżą, głównie narodowości polskiej. Przygotowywały dla nich różnego rodzaju przedstawienia, organizowały jedzenie i odzież dla najbiedniejszych. Od 1952 roku w swoim mieszkaniu uczyły religii, języka polskiego, historii i innych przedmiotów. Za pracę z dziećmi i młodzieżą były szykanowane przez KGB. W 1976 przeciw siostrom Zappe wszczęto postępowanie karne. W 2008 roku za swoją działalność wychowawczą otrzymały przyznawany przez IPN tytuł Kustosza Pamięci Narodowej. Zmarła w 2020 roku. 

opis nagrania

sygnatura: AHM_PnW_0493
data nagrania: 08.09.2007
kraj: Ukraina
miejscowość: Lwów (Lwiw)
autor nagrania: Madoń-Mitzner Katarzyna
Gałęziowski Jakub
Daty nagrania: 8.09/9.09/10.12.2007
Długość nagrania: 09:02:00

Narracja:

Rodzinna wieś Korościatyn (wymordowanie wsi polskiej przez ukraińskich nacjonalistów); 001 ok. 1 min

Wspomnienia z rodzinnego domu w Korościatynie (gospodarstwo, piękno okolicy); 001 ok. 5 min

Wczesna edukacja Jadwigi Zappe (nauka rodziców, lekcje religii w szkole, prywatny nauczyciel, przedszkole, nauka czytania i pisania, szkoła ss. Urszulanek w Stanisławowie, szkoła powszechna we Lwowie); 001 ok. 8 min

Okupacja sowiecka we Lwowie (aresztowanie siostry Marii, głód, wiadomości o siostrze, nauka w szkole sowieckiej); 001 ok. 16 min

Wybuch wojny niemiecko-rosyjskiej (wyrzucenie z mieszkania kolejowego, wakacje u dziadków w Zaleszczykach, przeniesienie do „dziadzia”, zagrożenie wywózką); 001 ok. 21 min

Historia pradziadka powstańca styczniowego (ucieczka, ukrywanie się u księdza, przejazd do Austro-Węgier, fałszywe dokumenty, życie na wsi koło Zbrucza, dzieci pradziadka); 001 ok. 25 min

Zamordowanie sióstr przez ukraińskich nacjonalistów w Leżanówce (wyjazd najmłodszych sióstr na wieś, wiejskie jedzenie, sąsiad-Ukrainiec, wyjazd Jadwigi Zappe do Lwowa, wymordowanie rodziny przez Ukraińców, wiadomość o śmierci sióstr, choroba mamy, sen o zamordowanej siostrze); 001 ok. 33 min

Wywózki niemieckie w czerwcu 1944; 001 ok. 45 min

Okupacja niemiecka we Lwowie (nauka Jadwigi Zappe w szkole artystycznej, głód, praca w niemieckim biurze wojskowym, robienie zabawek); 002 ok. 1 min

Ewakuacja Niemców ze Lwowa (minowanie miasta); 002 ok. 4 min

Polska szkoła za Sowietów (indywidualne nauczanie Jadwigi Zappe przez rodzinę, nauka w polskiej szkole, dobre wyniki w nauce, gazetki szkolne); 002 ok. 8 min

Gazetki szkolne Jadwigi Zappe (wierszyki o nauczycielach, obrazki dotyczące życia szkoły); 002 ok. 15 min

Matura Jadwigi Zappe (zazdrość uczniów z klasy, przeniesienie do innej klasy, nauka przed egzaminami); 002 ok. 23 min

Studia Jadwigi Zappe na Politechnice Lwowskiej (choroba płuc, złośliwy profesor, niezaliczone ćwiczenia z chemii, nieukończone studia); 002 ok. 29 min

Opieka sióstr Zappe nad dziećmi (nauczanie religii po polsku, kradzieże, jasełka, dobrowolność nauki, przedstawienia); 002 ok. 35 min

Przedstawienia (pastuszkowie na jasełkach, kot, spektakl pod tytułem „Czwarty Mędrzec - Artaban”, organizowanie studniówki w szkole nr 10 we Lwowie); 003 ok. 1 min

Studniówka w szkole nr 10 i przedstawienie wielkanocne; 004 ok. 1 min

Przedstawienie kukiełkowe (nawrócenie Rosjanina); 004 ok. 6 min

Sprawa sądowa przeciw siostrom Zappe w 1976 roku (uczenie dzieci historii Polski, rewizje, przesłuchania w prokuraturze, pomoc sędziego, kłamliwe oświadczenia uczniów); 004 ok. 9 min

Gazetki kościelne i uczenie dzieci (wierszyki dzieci, odtwarzanie przedstawień, odrabianie zadań domowych, uczenie dziecka rosyjskiego nauczyciela, przychodzenie dzieci); 004 ok. 20 min

Zatrudnienie Ireny Zappe (wykształcenie geologiczne i praca weterynarza); 004 ok. 30 min

Zdolności pedagogiczne w rodzinie Zappe; 004 ok. 34 min

Nauki Jadwigi Zappe o protologii (sowieckie nauczanie o powstaniu człowieka, lekcje religii dla niewierzących); 005 ok. 1 min

Dobroć rodziców (pomoc okazywana potrzebującym, pomaganie więźniom z więzień NKWD we Lwowie); 005 ok. 6 min.

Opieka nad sierotą – Irenką (problemy ze wzrokiem, niechęć do nauki, rodzina sieroty, nauka w szkole wieczorowej, wiersze po ukraińsku, nauczanie przez Jadwigę Zappe, choroba sieroca, małżeństwo z Januszem-lekarzem); 005 ok. 8 min

Pomoc mamy Janiny Zappe (pogrzeb mamy i wieniec od dzieci, próby przed przedstawieniami); 005 ok. 26 min

Powołania chłopców sióstr Zappe do wojska radzieckiego (medaliki NMP i różaniec, służba pod granicą chińską, służba na Węgrzech w 1956 roku, służba w Afganistanie); 005 ok. 32 min

Żywy różaniec wśród dzieci sióstr Zappe (małżeństwa dzieci sióstr Zappe, wzajemne relacje między dziećmi); 005 ok. 41 min

Opieka nad dziećmi (karmienie, ubrania z Polski, przystępowanie do I Komunii, praktyka pierwszych piątków); 005 ok. 45 min

Opieka nad Ewą (matka w więzieniu, bezdomność, karmienie dzieci, problemy z wychowaniem, niewiara w Boga, zaniedbane dzieci, dom dziecka ze Lwowa, choroba Jadwigi Zappe, nauka katechizmu i I Komunia, powrót dziecka do ojca, nauka w Krakowie); 006 ok. 1 min

Los siostry Marii aresztowanej przez Sowietów (list z Uzbekistanu, Polacy w Uzbekistanie, ślub siostry z Wilnianinem, wyjazd do Polski, poród Stasia i jego choroba, wstawiennictwo Jana z Dukli, śmierć siostry); 006 ok. 26 min

Siostrzeniec Stanisław Syrewicz (talent muzyczny, kompozytor); 006 ok. 40 min

Przedstawienia autorstwa nauczyciela – p. Braszka,; 007 ok. 1 min

Przedwojenne zwyczaje w domu Zappe (nauka czytania przez siostrę Marysię, prezent pod choinką, opieka nad młodszymi dziećmi pod nieobecność rodziców, rodzicielskie karanie, obiady w domu, dziecięce przedstawienia); 007 ok. 2 min

Wspomnienia Ireny Zappe z Korościatyna (ślub cioci, komórka ze sprzętem kolejowym); 007 ok. 19 min

Wspomnienia ze szkoły ss. Urszulanek o Irenie Zappe (rysunki, lekcje botaniki i karnawałowe serpentyny, figle dziewczęce); 007 ok. 23 min

Wspomnienia o siostrzanych figlach (opowieść o zabawie w Indian, „zdrada” wtajemniczonej nauczycielki); 007 ok. 29 min

Przeniesienie do Lwowa w 1935 roku (odpytywanie z łaciny przez ojca, wspomnienia o siostrze Marysi); 007 ok. 35 min

Przedwojenny dom rodzinny (służące, sprzątanie, dziecięce przyjęcia, tłusta plama na podłodze, dziecięce zabawy w pociąg); 007 ok. 37 min

Opieka nad najmłodszym rodzeństwem (nauczycielka-opiekunka do dzieci); 008 ok. 1 min

Pobyt w Stanisławowie (nauka Jadwigi Zappe w szkole powszechnej); 008 ok. 3 min

Bracia (ulubione potrawy dzieciństwa, dokuczanie siostrom, wyrzucenie Jasia z klasy); 008 ok. 5 min

Dom w Korościatynie (dworzec, piękna okolica, żmija, kary ojcowskie); 008 ok. 8 min

Praca ojca na kolei (wykształcenie kolejowe, naczelnik stacji w Korościatynie, cegielnia i wapniarnia, indyki na dachach pociągu); 008 ok. 15 min

Dzieciństwo w Korościatynie (krowa nielubiąca dzieci i krowa łagodna, wypadek Ireny Zappe w stodole, świniobicie przed świętami); 008 ok. 20 min

Wychowywanie przez rodziców (czytanie mamy, spacery z ojcem, miłość ojca do zwierząt); 008 ok. 27 min

Zaleszczyki – pochodzenie rodziców (szkoły polskie Zaleszczykach w 1890 roku, kuźnia dziadka ojca, pradziadek Zappe, śmierć dziadka Zappe); 008 ok. 30 min

Wychowywanie ojca przez babcię Zappe (pamiątki rodzinne, drugie zamążpójście babci); 009 ok. 1 min

Pobyt ojca w Czerniowcach (stancja, nauka i praca) i małżeństwo rodziców (bal w Zaleszczykach, listy, ślub w czasie I wojny światowej, pierwsze dziecko rodziców); 009 ok. 5 min

Wakacje w Zaleszczykach (domy w Zaleszczykach, pomoc finansowa ojca mamy, pensjonat); 009 ok. 17 min

Wakacyjne podróże po Polsce (darmowe koleje, wycieczka do Wilna w 1922 roku, rocznica ślubu rodziców w Ostrej Bramie, taksówkarz-Żyd); 009 ok. 21 min

Żydzi w Zaleszczykach (znajomość jidysz i innych języków przez ojca); 009 ok. 26 min

Okupacja sowiecka (kiepska praca dla Polaków, sprzedaż złota Żydom); 010 ok. 1 min

Edukacja Ireny Zappe (wyjazd ze Stanisławowa w 1935 roku, gimnazjum ss. Urszulanek we Lwowie, język francuski i pomoc uczennicy); 010 ok. 3 min

Przedstawienia dla ochronki w 1935 (dziecięce skecze); 010 ok. 10 min

Matura Ireny Zappe w 1938 roku (problemy z historią i inne przedmioty); 010 ok. 14 min

Studia Ireny Zappe we Lwowie (pragnienie studiowania medycyny, egzamin wstępny, studia geologiczne); 010 ok. 20 min

Nauka Ireny Zappe w gimnazjum ss. Urszulanek we Lwowie (dobre zachowanie na maturze, niechęć Ireny Zappe do zakonnic, szkolny mundurek i brak brązowych pończoch na lekcji powtórzeniowej z polskiego, niesprawiedliwe ocenianie, wychowawczyni); 010 ok. 23 min

Studia geologiczne Ireny Zappe (rady studentów jak skończyć studia w 4 lata, laboratoria i egzaminy na I roku, egzamin z filozofii u prof. Chwistka); 010 ok. 32 min

Studia Ireny Zappe w czasie okupacji sowieckiej (egzaminy na II roku, przeniesienie na IV rok, egzamin dyplomowy i rozpoczęcie wojny niemieckiej-rosyjsko, wydanie dyplomu po 1945 roku); 011 ok. 1 min

Praca Ireny Zappe na Uniwersytecie Lwowskim (niższe stanowisko ze względu na praktyki religijne Ireny Zappe, zwolnienie z pracy geologa); 011 ok. 4 min

Studia weterynaryjne Ireny Zappe we Lwowie (stypendium naukowe i praca na uniwersytecie, pomoc księdza grekokatolickiego Żaczka w studiowaniu, ćwiczenia u przedwojennych asystentów, zwolnienie z pracy na uniwersytecie, egzamin przed sowiecką komisją po polsku); 011 ok. 8 min

Druga okupacja sowiecka od 1944 roku we Lwowie (walki akowców z Niemcami, aresztowanie braci Zappe, jedzenie dla uwięzionych braci, zwolnienie braci z więzienia we wrześniu 1944, ślub brata Jana i ucieczka braci po Polski, wizyty i rewizje NKWD od października 1944 do lutego 1945, spotkanie Ireny Zappe z byłym śledczym NKWD); 011 ok. 17 min

Los braci w Polsce (studia Jana i Stanisława, przyjazd braci do Lwowa, spotkanie Jana z byłym śledczym NKWD); 011 ok. 26 min

Okupacja niemiecka we Lwowie (praca Ireny Zappe u prof. Weigla, anemia Ireny Zappe); 011 ok. 28 min

Historia znajomości rodziców (wspólne podróże do szkoły w Czerniowcach, oświadczyny w Zaleszczykach, wybuch I wojny światowej i rozstanie narzeczonych, spotkanie na dworcu w Rabce w 1916 roku i ślub, przedwczesne narodziny pierwszej córki – Marysi); 012 ok. 1 min

Ostatnie lato przed wojną (opieka Ireny Zappe na koloniach dla dzieci polskich); 012 ok. 14 min

Początek wojny (bombardowanie Lwowa, schronienie w piwnicy i w mieszkaniu, resztka wojska polskiego we Lwowie, ranni na Politechnice Lwowskiej); 012 ok. 17 min

Wkroczenie Sowietów do Lwowa (przedwojenna opieka Marysi i koleżanki nad młodzieżą pracującą i aresztowanie Marysi); 012 ok. 24 min

Okupacja niemiecka we Lwowie (wycieczki młodzieży, praca Ireny Zappe w fabryce leków na Wysokim Zamku we Lwowie, ucieczka Niemców przed Sowietami i żywność z fabryki leków, zaminowanie miasta przez wycofujące się wojsko niemieckie – powtórzenia); 013 ok. 1 min

Praca Ireny Zappe na uniwersytecie w charakterze geologa i studia weterynaryjne – powtórzenia; 013 ok. 9 min

Dzień powszedni w czasie okupacji niemieckiej we Lwowie (praca u prof. Weigla, wycieczki poza miasto i życie towarzyskie); 013 ok. 19 min

Praca dla Polaków w czasie okupacji sowieckiej i niemieckiej we Lwowie (zajęcia ojca i choroba matki, głód w rodzinie); 013 ok. 22 min

Bracia Zappe w czasie okupacji niemieckiej i sowieckiej (praca brata Jana w fabryce marmolady, wyjazdy brata Stanisława na wieś po jedzenie, studia braci, składowanie amunicji w domu i aresztowanie braci przez Sowietów, noszenie jedzenia do aresztu, ucieczka braci do Lublina i nocne najścia NKWD, dobry śledczy z NKWD - powtórzenia); 013 ok. 26 min

Znajomość Jadwigi Zappe z Żydami we Lwowie (getto żydowskie we Lwowie); 013 ok. 43 min

Milicjanci ukraińscy w czasie okupacji niemieckiej (rozstrzelanie lwowskich profesorów); 013 ok. 46 min

Działalność konspiracyjna Ireny Zappe w AK w czasie okupacji niemieckiej we Lwowie (kolportowanie prasy konspiracyjnej i rewizja niemiecka w tramwaju, nocna rewizja Niemców, zaangażowanie Jadwigi Zappe w działalność konspiracyjną AK, nauka strzelania w domu); 013 ok. 47 min

fragmenty nagrania

udostępnianie transkrypcji

W celu udostępnienia transkrypcji nagrania prosimy o kontakt z Archiwum Ośrodka KARTA: ahm@karta.org.pl